در فرهنگهای فارسی تعریف دقیقی از تذهیب وجود ندارد؛ تعریفی که ما را به اصل و منشاء این هنر رهنمون باشد. در برخی از کتابهای قدیمی و اغلب تذکرهها فقط نامی از نقاشان و مذهبان آمدهاست که این، برای دریافت معنای تذهیب کافی نیست.
لغت تذهیب واژهای عربی است و مصدری از «ذهب» در باب تفعیل است. ذهب به معنای طلاست و تذهیب به معنای طلاکاری و زراندود کردن است از طرفی رنگ طلایی در هنر تذهیب بهعنوان رنگ درخشانی است که ارزش ویژه ای دارد برای همین تذهیب را زرگرفتن و طلا کاری دانستهاند.
به هر حال تذهیب را میتوان مجموعهای از نقشهای بدیع و زیبا دانست که نقاشان و مذهبان برای هرچه زیباتر کردن کتابهای مذهبی، علمی، فرهنگی، تاریخی، دیوان اشعار، جُنگهای هنری و قطعههای زیبای خط به کار میبرند.
استادان تذهیب این مجموعههای زیبا را در جای جای کتابها به کار میگیرند تا صفحههای زرین ادبیات جاودان و متون مذهبی سرزمین خود را زیبایی دیداری ببخشند.
در سالهای قبل از انقلاب توجه چندانی به این هنرها نمیشد. ولی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، مردم، به خصوص قشر جوان چند سالی متوجه زمینههای خوشنویسی، نگارگری و تذهیب شدند.
استاد سعید زندآبادی یکی از ناموران عرصه تذهیب به عنوان یکی از زیر شاخههای هنرهای اسلامی ایرانی است. وی که از نوجوانی به فعالیت در این رشته مشغول است، سابقه 35 سال کار هنری را با خود یدک میکشد.
شاید کمرنگ شدن این رشته هنری کهن که این روزها کمتر با حیات و ماندگاری آن اندیشیده میشود، زمینه ساز یک گفتگوی کوتاه و صمیمانه شد.
پیشینه هنر تدهیب به چه دوره تاریخی میرسد؟
پیشینه آذین و تذهیب در هنر کتاب آرایی ایران، به دوره ساسانی میرسد. بعد از نفوذ اسلام در ایران، هنر تذهیب در اختیار حکومتهای اسلامی و عرب قرار گرفت و «هنر اسلامی» نام یافت.
اگر چه زمانی این هنر از رشد و شکوفایی عقب ماند اما بار دیگر پویایی خود را به دست آورد. چنانکه در دوره سلجوقی مذهـبان، آرایش قرآنها، ابراز و ادوات، ظرفها، بافتهها و بناها را پیشهٔ خود ساختند و چندی بعد، در دوره تیموری این هنر به اوج خود رسید و زیباترین آثار تذهیب شده به وجود آمد.
در دوره صفوی، نقاشی، تذهیب و خط درخدمت هنر کتاب آرایی قرار گرفت و آثاری به وجود آمد که زینت بخش موزههای ایران و جهان است.
هجوم فرهنگ غرب به ایران، حرکت پیشرو این هنر را کند ساخت، ولی با زحمت هنرمندان متعهد و دوستداران هنر این مرز و بوم، شعلهٔ هنر تذهیب همچنان فروزان است.
ویژگیهای هنر تذهیب چیست که آن را سایر رشتههای هنری متمایز میکند؟
تذهیب مانند نقاشی دارای مکتبهای خاص است که شاید یکی از نقاط تمایز همین باشد. از میان مکاتب تذهیب میتوان به سلجوقی، تیموری، صفوی و قاجاریه اشاره کرد.
از این هنر می توان هم به طور مستقل و هم با مینیاتور و گل ومرغ و خطوط خوشنویسی استفاده کرد.
علاوه بر آنکه این هنر را میتوان به طور مستقل در کاشی کاری، قلمزنی، منبت کاری و خاتم کاری نیز مشاهده کرد.
آیا به طور قطع منشأ این هنر کن ایران است؟
به طور دقیق نمیتوانیم بگوییم منشاء این هنر ایران است اما آنچه مسلم است این است که این هنر از دوران ساسانیان به صورت گچبریهای دیوار و حتی پیش از آن به صورت نقوش روی سفالینه وجود داشتهاست.
بعد از اسلام نیز این نقوش و حجاریها وارد کتابها میشود و بیشتر خودش را نشان میدهد.
اصولاً درباره هنر نقاشی و مذهب کاری در قرون اولیه اسلام اطلاع زیادی در دست نیست. قرآنهای نفیس غالباً به دستور سلاطین و امراء وقت تهیه میشد و هنرمندان سعی میکردند آن را که به شکل زیبایی بیارایند.
تأثیر ورود اسلام به ایران را در هنر تدهیب چگونه میتوان تعبیر کرد؟
در قرون اولیه دوران اسلامی به همان اندازه که به خوشنویسی توجه میشد فن آرایش و تذهیب نیز مورد علاقه بزرگان و امیران بود تا جائی که در نقاط مختلف ایران به خصوص خراسان، مراکزی برای تعلیم و پرورش علاقمندان در این فن به وجودآمد و رفته رفته فن تذهیب راه کمال را طی کرد.
درقرون اولیه دوران اسلامی، خود خطاطان کار تذهیب را به عهده داشتهاند ولی به تدریج تقسیم کار بین هنرمندان متداول و مرسوم شد. به احتمال قوی اول خطاط و خوشنویس کار خود را انجام میداد، یعنی نسخه کتاب و یا قرآن را مینوشته و در ضمن کتابت آن مقداری فضا برای کشیدن صور و یا مذهّب کاری در صفحات خالی میمی گذاشتند، طوری که بعضی از این کتابها که هم اکنون در دست است نشان میدهد که قسمتی از کار تذهیب ناتمام ماندهاست.
از قرن ششم به بعد تزئین و تذهیب قرآنها با روشی که در دورههای قبل به کار برده میشد فاصله گرفت. تزئینات از سادگی خارج شد و نقوش هندسی جای خود را به طرحهای شاخ و برگ دار دادهاند این گلبرگهای به هم پیچیده انسان را به یاد نقوش سلجوقی که بر روی مساجد این دوره در اصفهان و قزوین و اردستان بنا شدهاند، میاندازد.
اگر بخواهید به یکی از قدیمیترین مراکز ثقل این هنر اشاره کنید، از کجا نام میبرید؟
اواخر قرن هفتم و اوائل قرن هشتم هجری شهر تبریز یکی از مراکز مهم برای تشویق و پرورش هنر مندان به شمار میرفت و این امر موجبات توسعه و تکامل فن نقاشی و تذهیب را فراهم ساخت، به خصوص در اوائل قرن هشتم به همت و سعی خواجه رشید الدین که بانی ربع رشیدی در نزدیکی شهر تبریز است توجه بیشتری برای کتابت قرآن و کتاب و آرایش و تذهیب آنها شد و در نتیجه مکتب جدیدی که به مکتب تبریز معروف است، به وجود آمد که در هنر نقاشی و فن تذهیب دورههای بعد تأثیر زیادی داشتهاست.
از تغییراتی که در طرز تذهیب و آرایش قرآن و کتاب در این دوره به وجود آمد، استفاده از اشکال هشت گوش و ستاره دوازده پر به صورت مرکب یا مجزا از هم بر سر لوحها و نیز ستارههای آبی رنگ و گلهای پرپر کوچک برای تزئین است.
در حواشی قرآن نیز گاهی نقش تزئینی از طرحهای اسلیمی دیده میشود که از حیث رنگ آمیزی بسیار جالب است. علاوه بر رنگ طلا از الوان دیگر چون آبی، قرمز، سبز و پرتقالی نیز استفاده میشده، روی هم رفته در این دوره صنعت تذهیب به اوج کمال و ترقی خود رسیده است.
تذهیب امروز با گذشته خود چه تفاوتهایی پیدا کرده است؟
در دوران معاصر ما با دو نوع تذهیب روبرو میشویم، اول تذهیبهایی که هنرمندان آن پایبند به اصول سنتی این هنر هستند. آثار این گروه از نظر فرم و شکل متنوع تر از گذشته شدهاست اما آن ساختار شکنی صورت نگرفتهاست.
در واقع موتیوها، المانها، نقوش پرندگان، گلها و گیاهان همانها است اما طرحها و تا حد زیادی رنگها عوض شدهاند. اما در دسته دوم نگاه متفاوتی وجود دارد که میتواند نوید بخش تحولاتی در آینده باشد.
اتفاقی که در نگار گری ایرانی افتاد حالا دارد در تذهیب میافتد، شاید این حرکتها هنوز به صورت انفرادی باشد اما امیدواریم میان هنر جویان این رشته جایگاه این هنر محکم شود و سبک تازهای در آن ابداع شود.
وضعیت هنرهای اسلامی را در سالهای اخیر چگونه ارزیابی میکنید؟
در سالهای قبل از انقلاب توجه چندانی به این هنرها نمیشد.. ولی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، مردم، به خصوص قشر جوان چند سالی متوجه زمینههای خوشنویسی و نگارگری شدند. ولی به دلیل مرارتهایی این هنرها دارند و صبر و حوصلهای که لازمه کار بود، تعداد بسیار اندکی به آنها مشغولند.
هنرمندان تذهیب کار امروز با چه مشکلاتی مواجه هستند؟
مهمترین مشکل تذهیب کاران، گرانی و مسائل مورد نیاز کار است. که میبایست با توجه به اهمیت این هنر، تسهیلاتی فراهم شود.
اگر قصد اشاعه آن را داشته باشیم که ایجاد شرایط برای تهیه آسانتر وسایل کار بسیار مهم و ضروری است وگرنه به دلیل همین گرانی هم که شده بسیاری به سمت این هنر نخواهند آمد.
و حرف آخر...؟
با وجود اینکه تعداد تذهیبکاران محدود است، ولی همین تعداد کم با تسلط کافی و مهارت و خلاقیت توانستهاند با متحول ساختن و نوآوریهای چشمگیری که از خود بروز دادهاند، با در تبلیغ فرهنگ اسلامی و قرآنی، کارهای بسیار نفیس و بینظیری ارائه دهند که در قرآنهایی که اخیراً چاپ می شود میتوان آنها را دید.
منبع: chtn.ir
از دنیای هنر و هنرمندان بیشتر بدانید
مایک استایکلی هنرمندی اهل کافرنیاست که با کنار هم چیدن کتاب ها و نقاشی روی جلد آنها اثر هنری خلق میکند.
او برای مدت زمان زیادی کتاب ها را تصویرسازی میکرده، او حتی کتابی چاپ کرد که حاوی 100 پرتره بود که بر روی صفحات یک کتاب قدیمی نقاشی شده بود. بعد از آن او به این نتیجه رسید که اگر روی خود جلد کتابها نقاشی کند ایده بسیار خوبی است.
برنامه او این بود که روی جلد کتابها نقاشی بکشد و بعد همه آنها را در مقابل دیوار قرار بدهد، او در نهایت به این نتیجه رسید آنچه در ذهنش دارد از نقاشی کردن در صفحات کتاب جالبتر است. در ابتدا اولین کارهایش زیاد او را تحت تاثیر قرار ندادند، ولی وقتی کارش را در یک نمایشگاه گروهی به نمایش گذاشت خیلی مورد توجه قرار گرفت. حالا نقاشی های کتابی مایک استایکلی او را در ردیف یکی از قابل ستایش ترین نقاشان هم نسل خودش قرار داده است.
از دنیای هنر و هنرمندان بیشتر بدانید
کاشی کاری هنر و صنعتی است که از گذشته های بسیار دور برای تزئین بناهای گوناگون و به ویژه بناهای مذهبی استفاده می شد. کاشی کار با ذوق و سلیقه خود به شکلی ماهرانه طرحی ظریف را بر دیواره ها و گنبدهای این بناها می نگاشت.این هنر به عنوان یکی از قدیمی ترین هنرهای ایران زمین به شمار می رود به طوری که جلوه هایی از ظرافت و هنر هنرمندان کاشی کار را در بناهای گوناگون به ویژه بناهای مذهبی و تاریخی در نقاط مختلف ایران می توان مشاهده کرد.خراسان شمالی نیز بی نصیب از زیبایی های این هنر نیست.
بناهایی هم چون عمارت مفخم، آینه خانه، بش قارداش، امام زاده حمزه رضای شیروان و بنای شاهزاده حمزه بن موسی دهنه شیرین اسفراین، یادگار هنرمندان زبردستی است که با ترکیب رنگ های گوناگون و کنار هم قرار دادن قطعات ریز کاشی، این بناها را تزئین کرده اند و پوششی زیبا و در عین حال مستحکم را زیبنده آن ها ساخته اند. این کاشی کاران هنری ماندگار را به یادگار گذاشتند اما این بناهای تاریخی که هر یک به نوعی بیانگر هویت و تاریخچه هر قوم است، بعد از گذشت چند قرن تا حدی تخریب شده است. در حال حاضر بناهای تاریخی استان مانند عمارت مفخم و آیینه خانه مفخم بجنورد که به عنوان بزرگ ترین و شاخص ترین آثار معماری دوره قاجار در خراسان شمالی به شمار می رود و نمونه های خوبی از به کارگیری نقوش و طرح های کاشی است، به مرمت و بازسازی نیاز دارد. اما نکته ای که حائز اهمیت است نگاه سرد به هنر کاشی کاری و هنرمندان این عرصه در استان است.
متاسفانه این هنر با وجود سابقه طولانی در ایران و به ویژه در خراسان شمالی اکنون عزلت نشین شده است و در سراسر خراسان شمالی نمی توان نامی از هنرمند کاشی کار زبده و کارآزموده به زبان آورد.به گفته معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی هر ساله و بر حسب نیاز از محل اعتبارات استانی، مرمت کاشی کاری های آثار تاریخی انجام می شود، اما برای مرمت از کاشی کاران استان های دیگر از جمله خراسان رضوی استفاده می شود. این موضوع علاوه بر صرف هزینه های گزاف انگیزه را از هنرمندان علاقه مند سلب می کند. از طرفی نیز از بین رفتن جایگاه کاشی و کاشی کاری در نسل امروز از جمله مشکلات عمده جامعه هنری محسوب می شود به طوری که فراموش شدن ظرافت و زیبایی کاشی و کمرنگ شدن نقش آن در ساخت و تزئین بناها این مشکل را تشدید کرده است و اکنون به جز در شهرهایی هم چون مشهد و اصفهان که به این هنر و کاربرد آن توجه می شود، کمتر کسی برای فراگیری این هنر و انتقال آن به نسل های آینده قدم برمی دارد.
تنها روزنه ای که برای جان دادن دوباره به این هنر به ذهن می رسد به روز کردن این هنر است تا استفاده از کاشی کاری به جای تزئینات رواج یافته امروزی در میان مردم جایگاه خود را بیابد. نقش تبلیغات رسانه ای و فرهنگ سازی نیز بی اهمیت نیست. استفاده از کارشناسان و افراد تحصیل کرده در این رشته ها برای کاربرد و طراحی نقوش جذاب و مناسب با سلیقه نسل امروز از جمله راهکارهایی است که می تواند مسیر رشد و ترقی این هنر را هموار کند.نقش اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان نیز به عنوان نهاد دخیل در این امور انکارناپذیر است.
منبع:khorasannews.com
از دنیای هنر و هنرمندان بیشتر بدانید
هنرهای سنتی که ماده اولیه اش سنگ باشد
کار تزیینی و دکوراسیون سنگی در هنر ترکیه جایگاه مخصوصی داشته است. این کار هر چند در دورههای مختلف از هنگام شروع به بعد متناسب با متد و روشهایش با بعضی از تغییرات مواجه شده باشد از نظر کار سازندگان آن کیفیت بالای خود را همچنان حفظ کرده است . زیباترین نمونههای کار سنگی را در معماریهای دوران سلجوقی، ملوک الطوایفی و عثمانی در آناتولی میتوان دید. سنگ تنها در زیر بنا و نمای خارجی بکار نرفته بلکه در نمای داخلی و دکوراسیونهای داخل خارج لوازم اصلی لوازم اصلی را تشکیل میدهند.
زیباترین نمونههای کار سنگی در سردرهای یادگاری، دیوارهای شهر و کاخها، مساجد، مدرسه و در صحن، درهای اصلی، سرستونها، محل اذان در منارهها، محراب، منبر، چشمه، سبیل (مسیر) حوض و فواره اینگونه ساختمانها میتوان دید. بافندگیهای هندسی، فاقها، تزئینات نباتی، برجستگیهای کم ارتفاع و ارتفاع زیاد هنرهای نقاشی حیوانی و مشابه اینها بیشترین تزیینهائی هستند که میتوان دید. این تزئینات به شکلهای مختلف در معماری بر روی آجرها بکار رفته است. همچنین این تزئینات روی اشکال هندسی آجرهای روشن و پررنگ بکار رفته است.
نمونههای بسیار زیبای این تزئینات در دیوارهای بیرونی ساختمانهائی نظیر مسجد، آرامگاه و قلعه دیده میشود. سنگهای مورد استفاده در ساخت محصولات هنرهای دستی که ماده اولیه آنها سنگ میباشد با توجه به محلهای مورد استفاده و روش ساخت مورد بررسی قرار میگیرند.
کار سنگی (کار سنگی مورد استفاده در معماری، چشمهها و سنگهای قبر) کار سنگی در معماری سنتی جهت تزیین نمای بیرونی و داخلی بنا جایگاه مهمی دارد. بیشترین موارد استفاده کار سنگی غیر از معماری سنگهای مزار، قبر میباشد. در کار سنگی روشهائی مانند منبت کاری، برجسته کاری، تراشیدگی انجام میگیرد. عنصرهای تزیینی مورد استفاده، نباتی، هنرهای زیبای هندسی و هنرهای نقاشی خطی است. هنرهای نقاشی حیوانی کم میباشد. هنرهای نقاشی انسانی را در آثار هنری دوران سلجوقی میتوان دید.
کار بروی سنگ مرمر: مرمر سنگی است زیبا و شفاف که از تغییر شکل سنگهای آهک بدست آمده و در شاخههای مختلف هنر مورد استفاده قرار میگیرد. توده مورد استفاده که بوسیله سیم حلزونی از توده اصلی جدا شده بطور کلی توسط مته سوراخ کن که با فشار هوا کار میکند تکه تکه میشود. لوحههای مرمر را که بوسیله دستگاه و یا اره الماس بریده شده است با توجه به جائیکه مورد استفاده قرار میگیرد به شکل معینی در میآورند و سپس با سنگ اسفنج و خاک سمباده نرم کرده بوسیله قاع و فتیله پارچه ای جلا میدهند.
کار بروی سنگهای زینتی: این سنگها در ساخت اشیاء مورد استفاده روزمره کاربرد دارد مانند انگشتر، سنجاق سینه، تسبیحها، چوب سیگاری، پیپ و چپق، عصا و کلیه زینت آلات بانوان. کار بروی سنگ سیلیکات یا کاکنزیوم طبیعی: از سنگهای مزبور امروزه در اسکی شهیر، چپق، پیپ، نوک دهانه قلیان و مشابه آن ساخته میشود. در قدیم از این سنگ ظروف، قوطی، فنجان. مجسمه ساخته میشده است.
کار بروی سنگ کهربای سیاه: این سنگ یک نوع سنگ لیگنیت، برنگ سیاه، سفت، شفاف که ریزه سنگهائی مثل سنگ آتش زنه دارد، قابلیت شفاف شدن و تراش دادن را دارد. در قرون وسطی در ساخت تسبیحها، صندوقهای امانات مقدس، و ساخت مجسمهها مورد استفاده قرار گرفته است. در قرن 19 در ساخت جواهرات از این سنگ استفاده شده است. در ترکیه در شهر اولتو از توابع استان از ارضروم از سیصد کوره و یا معدن سنگ کهربا بیرون آورده شده و بنام کهربای ارضروم نامگذاری گردیده است. از سنگ کهربا در ساخت جا سیگاری، تسبیحو مخلوطی از طلا و نقره و کهربا، انگشتر، سنجاق سینه، گل سینه، گوشواره، انگشتر، النگو و غیره مورد استفاده قرار میگیرد.
منبع: gototurkey.ir
از دنیای هنر و هنرمندان بیشتر بدانید
«ران میوک» مجسمه ساز استرالیایی با آثاری فوق رئال در انگلیس کار میکند. مجسمههای میوک نسخه صادقانه بدن انسان هستند که آن را با ریزترین جرئیات بازتاب میکنند، اما او این مجسمه ها را با مقیاس بسیار بزرگ میسازد تا بیشتر از بقیه تاثیرگذار باشد و بدنمان را به لرزه درآورد...
از دنیای هنر و هنرمندان بیشتر بدانید